EBOV lây truyền chủ yếu là tiếp xúc với các dịch cơ thể như qua con đường bơm kim tiêm không đảm bảo, tiếp xúc trực tiếp với mẫu dịch cơ thể, mẫu mô người bệnh. Do tiềm năng ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng, bệnh tiến triển nhanh với tỷ lệ tử vong cao, EBOV được phân loại vào nhóm A các tác nhân sinh học có nguy cơ sử dụng khủng bố sinh học, cần được xác định chính xác và kịp thời.
Để kiểm soát được dịch bệnh, điều quan trọng là phải chẩn đoán sớm và khẳng định được ca bệnh. Chính vì vậy chẩn đoán xét nghiệm đóng vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán sớm và xác định nhiễm EBOV bao gồm xét nghiệm phát hiện sự xuất hiện của virus trong máu bằng kỹ thuật RT-PCR, realtime RT-PCR và chẩn đoán huyết thanh học xác định kháng thể IgG và IgM bằng kỹ thuật ELISA (Enzyme-Linked Immuno Sorbent Assay).
Hiện nay xét nghiệm chẩn đoán EBOV chủ yếu sử dụng kỹ thuật realtime RT - PCR với nhiều ưu điểm như độ nhạy và độ đặc hiệu cao đã được công nhận là công cụ hữu hiệu trong quản lý bệnh nhân, đánh giá kết quả điều trị và kiểm soát dịch bệnh này, cũng như là một tiêu chuẩn quan trọng để cho bệnh nhân xuất viện trở lại cộng đồng. Trên thế giới, cho đến nay đã có hơn 10 bộ kit khác nhau được chấp thuận thử nghiệm và kiểm định tại hiện trường trong vụ dịch ở các nước Tây Phi, nhưng giá thành và trang thiết bị đi kèm với các xét nghiệm này rất cao, khó đáp ứng được với nhu cầu và khả năng chi trả của ngành Y tế nước ta. Trong khi đó, ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa có công bố chính thức nào về nghiên cứu chế tạo kit chẩn đoán nhiễm EBOV. Do đó, để chuẩn bị sẵn sàng các biện pháp ứng phó với trường hợp người nhiễm EBOV xuất hiện ở Việt Nam, TS. BS Hoàng Xuân Sử dẫn đầu một nhóm các nhà nghiên cứu đã tiến hành đề tài: “Nghiên cứu chế tạo bộ kit chẩn đoán EBOV bằng kỹ thuật Realtime - RT - PCR” nhằm các mục tiêu:
1. Thiết lập được qui trình chế tạo bộ kit chẩn đoán virus Ebola bằng kỹ thuật Realtime - RT - PCR.
2. Chế tạo được bộ kít chẩn đoán virus Ebola bằng kỹ thuật Realtime - RT - PCR.
3. Xây dựng tiêu chuẩn cơ sở cho bộ kit Realtime - RT - PCR chẩn đoán virus Ebola.
Một số kết quả nổi bật của dự án đã được nêu cụ thể như sau:
1. Thiết lập thành công qui trình chế tạo bộ kit chẩn đoán virus Ebola bằng kỹ thuật realtime RT-PCR.
- Thiết lập được qui trình kỹ thuật realtime RT-PCR tối ưu chẩn đoán từng loài virus Ebola
- Thiết lập được qui trình kỹ thuật RT-PCR tối ưu chẩn đoán cả 5 loài EBOV.
- Đã nghiên cứu tổng hợp được RNA in vitro từ plasmid mang đoạn gen NP và một phần đoạn 3’UTR của cả 5 chủng EBOV sử dụng làm mẫu chứng dương cũng như tạo panel độ nhạy xác định ngưỡng phát hiện của kỹ thuật RT-PCR truyền thống và kỹ thuật realtime RT-PCR chẩn đoán EBOV. RNA tổng hợp bằng phiên mã in vitro có sản lượng cao (1010 - 1012 copy/µl), tinh khiết, và ổn định.
2. Chế tạo thành công bộ kít chẩn đoán virus Ebola bằng kỹ thuật Realtime - RT - PCR.
- Chế tạo được bộ kit realtime RT-PCR chẩn đoán EBOV bao gồm đầy đủ các thành phần đã được tối ưu, độ nhậy là 100% ở nồng độ 22,1 FFU/ml với ZEBOV; 42,1 FFU/ml với SEBOV; 7,8 FFU/ml với BEBOV; 34,8 FFU/ml với TEBOV, và 10,4 FFU/ml với REBOV, và độ đặc hiệu là 100%, độ chính xác cao với hệ số biện thiên CV <10%, độ ổn định là 3 tháng, bảo quản -20oC, 25 bộ, 24 test/bộ.
- Chế tạo được bộ kit RT-PCR chẩn đoán cả 5 loài EBOV, bao gồm cả chủng Zaire gây dịch hiện tại, với độ nhạy và độ đặc hiệu 100%, ngưỡng phát hiện 1000 copy/phản ứng, độ ổn định của bộ kit là 3 tháng, bảo quản -20oC, 10 bộ, 50 test/bộ.
3. Đã xây dựng thành công tiêu chuẩn cơ sở bộ kit realtime RT-PCR chẩn đoán virus Ebola
- Xây dựng được tiêu chuẩn cơ sở cho bộ kit realtime RT-PCR-EBOV chẩn đoán EBOV gồm 5 chỉ tiêu về yêu cầu về kỹ thuật và phương pháp thử tương ứng kèm hướng dẫn sử dụng kit.
- Xây dựng được tiêu chuẩn cơ sở cho bộ kit RT-PCR phát hiện cả 5 loài EBOV bao gồm cả chủng Zaire gây dịch hiện tại, gồm 6 chỉ tiêu về yêu cầu về kỹ thuật và phương pháp thử tương ứng kèm hướng dẫn sử dụng kit.
*Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (Mã số 14468/2017) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.